 | ||
 |
||
|
||
|
|
||
|
|
||
|
|
||
 |
||
Homohoreca
19e eeuw - 1980
De omgeving van de Reguliersdwarsstraat lijkt al sinds het midden van de 19e eeuw als ontmoetingsplaats voor homoseksuelen te hebben gediend.
Zo brachten in 1864 twee "sodomieters" verschillende avonden steeds een paar uur door op een gemak onder de brug over het Singel bij de Heiligeweg. Nadat iemand daar aanstoot aan had genomen werden beide mannen opgepakt.*
In 1877 werden op het Koningsplein twee sodomieters gearresteerd, toen zij het in een koetsje met elkaar deden. De koetsier had hier kennelijk geen bezwaar tegen, want pas toen een politie-agent het zag vond de arrestatie van de mannen plaats.* Daarnaast was ook het openbare toilet onder de Munt sinds lange tijd een bekende homo-ontmoetingsplaats.
Reguliersdwarsstraat
Het eerste bericht over homo's in de Reguliersdwarsstraat zelf stamt uit 1897. Toen werd in een prostitutierapport van de politie gerapporteerd over een waarneming van de heer Barvoet, die op nummer 44 moet hebben gewoond, schuin tegenover één van de bordelen in de straat:
De koetsier Ruitenschild en de heer Barvoet hebben mij verklaard (zij wonen vlak tegenover genoemd perceel) dat des avonds op het tweede bovenhuis vlak voor het raam 2 manspersonen zitten, die elkaar bepoederen en elkander liefelijkheden betonen.
De onzedelijkheden van die mannen zijn zo in het ooglopend, dat de dames v/d 'Nederlandsche Kinderbond' die ten huize van den heer Barvoet af- en toe vergaderen, er schande over spreken (...).*
De onzedelijkheden van die mannen zijn zo in het ooglopend, dat de dames v/d 'Nederlandsche Kinderbond' die ten huize van den heer Barvoet af- en toe vergaderen, er schande over spreken (...).*
Elders in de stad
Tegen het einde van de 19e eeuw waren er meer van dergelijke bordelen, maar ook bier- en koffiehuizen waar homoseksuelen elkaar opzochten. In het begin van de 20e eeuw waren er ongeveer 5 zaken die als homobar golden, met als bekendste een zaak aan de Nes, die al in 1911 alszodanig bekend stond.
De Amsterdamse politie hield deze zaken echter goed in de gaten en wanneer er teveel "verwijfde" homomannen kwamen werd er een eind aan de zaak gemaakt door de vergunningen in te trekken. Ook werden met enige regelmaat bezoekers meegenomen voor verhoor.
Een bar waar een heel gemengd publiek van homoseksuele mannen en vrouwen, hoeren en zeelui kwam, en die tot op heden bestaat is het in 1927 geopende café 't Mandje aan de Zeedijk 63. Vlakbij de Reguliersdwarsstraat, aan de Amstel nr. 14, volgde een paar jaar later Du Merlo, een locatie die onder verschillende namen nog tot rond 2010 als homocafé fungeerde.
Reguliersdwarsstraat
In de Reguliersdwarsstraat was het eerste voor homo's toegankelijke café de zaak die in 1936 door ene Leenes werd geopend op nummer 21. Al meteen kreeg hij echter bezoek van de politie en kort daarop zei hij toe voortaan "alle homosexuelen te weren".
Hetzelfde gebeurde bij de Marathon Bar op 93. Die werd in 1941 geopend door een homostel uit Rotterdam, maar als gevolg van de strenge politiecontroles werden nog geen jaar later ook hier de homo's al weer geweerd c.q. bleven eigener beweging weg.
Beter liep café Populair van Ome Henk, dat sinds 1934 om de hoek aan de Singel nr. 536 gevestigd was. Ook daar trof de politie homo's aan en werden de nodige vergunningen voor drank en muziek geweigerd, maar desondanks bleef dit tot in de oorlog een redelijk druk bezochte homozaak.
Omgeving
Na de oorlog en in de jaren '50 waren er geen homocafe's in de Reguliersdwarsstraat. Wel kwamen er elders in de stad steeds meer en steeds gevarieerdere zaken waar homo's welkom waren. Zo waren er diverse homozaken in de Paardenstraat en langs de Amstel en zat op de Reguliersbreestraat nr. 47 rond 1950 zelfs al een chique homocafé: Rigo.
In de jaren '60 kwam ook de Kerkstraat op en presenteerde zich, met 6 bars, 3 hotels, een videotheek en een sauna, nog in 1985 als Amsterdam's Gay Street. Ondertussen was het DOK (De Odeon Kelder) aan de Singel nr. 460 zelfs de grootste homodisco van Europa.
Mac Donald
Centraal tussen deze belangrijke homostraten lag de Reguliersdwarsstraat, die dan ook vanzelf een belangrijke verbindingsroute werd. Het was dan ook slechts een kwestie van tijd dat het eerste homocafé in de Reguliersdwarsstraat kwam: in 1963 werd het op nummer 11 door David of Daan Wagenhuis geopend onder de naam Mac Donald.
Het kwam bekend te staan als een keurige zaak, waar vooral ook jonge homo's kwamen die nog niet werden toegelaten bij het populaire DOK, vlak om de hoek. De Mac Donald zou het bijna 20 jaar volhouden: de zaak werd in 1982 gesloten.
Blik in de Reguliersdwarsstraat met een glimp van het
uithangbord van de "Mac Donald Club", 13 mei 1969
(foto: J.M. Arsath Ro'is - klik ter vergroting)
Oostkant
Aan het andere uiteinde van de Reguliersdwarsstraat werd in 1968 op nummer 131 café 't Toplicht geopend door twee vrienden die gevaren hadden. Daarom trok deze zaak ook zeelieden en had het meer de Amsterdamse sfeer van de zaken rond het Rembrandtplein en langs de Amstel. In 1975 werd het, onder dezelfde naam, een gewoon café.
Downtown
Aan de Koningspleinkant van de straat openden in 1970 twee vrienden op nummer 31 coffeeshop Downtown. Het was aanvankelijk niet specifiek op homo's gericht, maar werd dat al snel en is dat tot op de dag van vandaag gebleven: zowel de oudste nog bestaande horecagelegenheid, als de oudste nog bestaande homozaak in de Reguliersdwarsstraat.
De homohorecazaken rond 1970
|
11: MacDonald |
31: Downtown |
131: 't Toplicht |
De Viking
Zes jaar later, in 1976, werd tussen de Mac Donald en Downtown in, op nummer 17-19 de eerste homodisco van de straat geopend: de Viking. Geheel in de geest van die tijd had deze zaak aanvankelijk een wat hippie-achtig karakter, maar daar kwamen al gauw de meer commerciële seks en drugs van hoerenjongens en drugsdealers voor in de plaats. Het kon haast niet anders of de Viking werd uiteindelijk in 1987 wegens deze drugshandel door de politie gesloten.
Het logo van de Viking
April
In 1981 opende op nummer 37 gaycafé April letterlijk haar deuren - niet als eerste publiekelijk zichtbare homozaak, want dat was Downtown in 1970, maar wel als eerste openbare homocafé dat ook 's avonds (tot 01.00 uur) open was.
Zoals de opening van Rose's Cantina in 1980 voor de gewone horeca, zo luidde de opening van April voor de homohoreca de gouden jaren '80 in. Dat werd een tijd waarin de uitgaansgelegenheden van de Reguliersdwarsstraat trendsettend, uitdagend en spraakmakend, kortom the place to be, waren.
> vervolg: Gloriejaren '80
Links
- Wikipedia: Amsterdam als homohoofdstad
- De Gaykrant: 55 jaar homohoreca in 'de Reguliers'
- Overzicht van Geschiedenis Homokroegen Amsterdam
- Gay.nl: Hallo, meneer de uil - Over het nachtleven van 50 jaar terug
- App over homogeschiedenis: PinkPerspectives Tour
- Memorabilia van Gay & Lesbian Nightlife in the Netherlands
Literatuur
- Gert Hekma e.a., De roze rand van donker Amsterdam, De opkomst van een homoseksuele kroegcultuur 1930-1970, Amsterdam 1992.

