 | ||
 |
||
|
||
|
|
||
|
|
||
|
|
||
 |
||
Aanleg
1586 - 1664
Uitbreiding
Toen eind 16e eeuw het inwoneraantal van Amsterdam begon te groeien, werd in 1585 besloten de stad uit te breiden. Bovendien vond Willem van Oranje dat de stad beter beschermd diende te worden tegen eventuele aanvallen van Spaanse troepen.
Daartoe werden in 1586 in een wijdere boog rondom de oude stad nieuwe vestingwerken aangelegd. Stadsmuren waren inmiddels niet meer bestand tegen kanonvuur en daarom werd gekozen voor een zware aarden wal, bestaande uit langere rechte stukken, afgewisseld met puntvormige bolwerken en met een brede gracht erlangs. Op de bolwerken werd vaak een windmolen gebouwd.
Detail van een kaart van Amsterdam uit 1640 met
de Reguliersdwarsstraat langs de stadswal
Reguliersdwarsstraat
Aan de zuidkant van de stad werd deze nieuwe stadswal precies volgens het verloop van de huidige Reguliersdwarsstraat en Korte Reguliersdwarsstraat aangelegd. De straat liep toendertijd dus nog niet zoals nu rechtdoor, maar met een knik via de Korte Reguliersdwarsstraat naar het Rembrandtplein.
Deze knik, en die in het westelijke deel van de Regulierdwarsstraat zelf, waren oorspronkelijk de plaatsen waar ook de stadswal een knik maakte en zich een bolwerk bevond. Aldus vormde de Reguliersdwarsstraat Van 1586 tot 1662, toen de nieuwe stadswal gereedkwam, de verdedigingslinie van de stad Amsterdam:
De Reguliersdwarsstraat in 1649 met enkele huidige straatnamen
(kaart van Joan Blaeu - klik ter vergroting)
Bebouwing
Na het gereedkomen van de stadswal konden de percelen tussen oude stadsgracht (de huidige Singel) en de nieuwe wal bebouwd worden. Langs de weg naar de oude Regulierspoort bevonden zich echter al allerlei houten bouwsels die vroeger buiten de stadsmuren lagen. Met de aanleg van de nieuwe wal kwamen deze echter binnen de stad te liggen en zorgden er voor dat het hier een armoedige buurt bleef: de latere Duvelshoek.
Omdat de zuidkant van de Reguliersdwarsstraat aanvankelijk werd gevormd door de nieuwe stadswal, vond de eerste bebouwing plaats aan de noordkant van de straat. Dit zouden zowel stallingen en bedrijfsgebouwen van de panden aan de Singel worden, als smalle woon- en winkelhuizen voor de kleine burgerij. Een mooi voorbeeld daarvan is het huidige nummer 31, een fraai gerestaureerde pand uit 1642, waarin van 1970 tot 2021 lunchroom Downtown gevestigd was:
Nummer 31 uit 1642 in 2007
Verdere uitbreiding
De bevolking van Amsterdam bleef maar toenemen, zodat na een kleinere uitleg in 1597, in 1610 werd besloten tot een derde grotere uitbreiding van de stad. In de daaropvolgende 5 jaar werd toen het westelijke deel van de beroemde grachtengordel van Heren-, Keizers- en Prinsengracht aangelegd. Deze grachten werden toen echter nog niet verder doorgetrokken dan totaan de Leidsegracht.
Toen na het einde van de eerste Engelse oorlog in 1654 de economie en het inwoneraantal wederom aantrok, besloot het stadsbestuur in 1656 tot de vierde stadsuitleg. Daarbij werden de bovengenoemde drie grachten doorgetrokken naar de Amstel en werd het hele stuk totaan het IJ binnen een nieuwe stadswal gebracht.
De aanleg van de Reguliersdwarsstraat, met links het huis van
burgemeester Joan Huydecoper en de munttoren en rechts
de afgegraven wal en voormalige verdedigingsgracht.
(gravure door Abraham Bloteling, ca. 1664)
Herengracht
In het kader van deze vierde stadsuitleg werd rond 1662 aan de zuidkant van de stad de voormalige verdedigingsgracht uit 1586 rechtgetrokken om de Herengracht te gaan vormen. De stadswal langs de Reguliersdwarsstraat werd vervolgens afgegraven om plaats te maken voor de latere bebouwing. Of de straat toen ook al zijn huidige naam kreeg is vooralsnog niet bekend.
> vervolg: Gouden Bocht
Links
- Artikel over het Reguliersplein (PDF)
- Artikel over de Eerste en tweede stadsuitleg (PDF)

